خشم ،عواقب و راهکارهای جلوگیری آن

امام محمد باقر (ع):

خشم و غضب شعله سوزان آتشی است

از ناحیه ی شیطان که در درون دل آدمی افروخته میشود.

بحارالنوار،جلد۷۳

مقدمه

از آنجا  که مردم دیگر وقتی برای مطالعه ی مطالب طولانی نمیگذارند، سعی بر آن شده تا مطالب خلاصه وار و با نکات کلیدی مطرح شود. دراین مقاله ابتدا “خشم” با تعریفی ساده شرح داده شده است و پس از به آن به بررسی عواقب و نتایج خشم وهمچنین راهکارهای کنترل خشم پرداختیم که مهم ترین واثرگذارترین آنها بطور خلاصه توضیح داده شده است.

خشم چیست؟

خشم عبارت است از احساس یا حالتی که افراد را در مقیاسی از رنجیدگی خاطر قرار میدهد. این مقیاس شامل آزردگی خاطری جزئی و قابل چشم پوشی که فرد را تحریک به انجام عکس العملی از جمله ابراز خشونت به طرق مختلف اعم از: خشونت فیزیکی، تهدید، تحریک اعصاب و افکار انتقام جویانه نمیکند؛ تا   بر افروختگی و غضب فرد که علاوه بر ابراز خشم به هر شیوه ممکن، میتواند باعث پرخاشگری فرد گردد را شامل میشود.

ما باید بدانیم که خشم به خودی خود مخرب نیست واینکه عده ای گاهی از این امر طبیعی ضربه میخورند و یا پیامدهای منفی دریافت میکنند عمدتاً به دلیل ابراز نادرست خشم است؛ چه بسا نحوه ابراز صحیح خشم میتواند سازنده باشد. خشم میتواند به یک واکنش روزمره و یا عادت بدل گردد؛ “عادت” یا “خوگرفتن” به رفتاری اطلاق می شود که بصورت خودجوش ، مستمر و مداوم،  بدون هیچگونه فکر و تاملی انجام گردد که در کتاب مدیریت خشم از دیدگاه چهار دکتر مولف این کتاب معرفی شده است.

خشم و پرخاشگری را با تفاوت هایشان بشناسیم:

قبل از پرداختن به موضوعات وابسته به “خشم”،  می بایست یکی از باورهای غلط جامعه که “خشم را مترادف با پرخاشگری میدانند” و “چرایی اینکه خشم را امری طبیعی میدانیم ولی پرخاشگری را نه”، مورد بررسی قرار دهیم.

اینکه عموم مردم خشم و پرخاشگری را هم معنی با هم میدانند به این دلیل است که بسیاری از افراد به درک صحیحی از تفاوت بین خشم و پرخاشگری نرسیده اند و بین این دو تفاوتی قائل نیستند.این در صورتی است که خشم واکنشی هیجانی در انسان و امری طبیعی است زیرا در غریزه انسان و حیوان تعریف شده و ریشه آن در ترس از دست دادن عزیزی، موقعیتی مناسب و یا هر موردی است که منفعتی برایمان دارد و ارزشمند است .نحوه ی ابراز خشم کاملاً اکتسابی است و میتواند تحت کنترل قرار گرفته و معقولانه انجام شود. اینکه ما کودکی را که خشم خود را به طریق نادرستی بروز میدهد، وارث خشم پدرومادرش بدانیم، نادرست است زیرا خشمگین بودن کودک به این دلیل است که در محیطی پرورش یافته که ساعات بسیاری از کودکی اش را با فردی خشمگین و نا آرام گذرانده است و این امر باعث شده تا این نوع رفتار را که به دفعات مشاهده کرده به عنوان الگوی رفتاری آینده خود برگزیند.

موروثی بودن خشم از دیگر باورها و اندیشه های غلط جامعه ی امروزی است.حال آنکه هیچ یک از تحقیق و پژوهش های انجام شده و هیچ کدام از محققین ، تا کنون پرخاشگری را امری طبیعی و معمول که بتوان در رفتار افراد جامعه که شرایط عادی و نرمال دارند مشاهده کرد معرفی نکرده اند؛ بطوری که دپارتمان سلامت و خدمات انسانی ایالات متحده در کتاب خود پرخاشگری را اینگونه توصیف میکند:«پرخاشگری رفتاریست که هدف آن آزار و اذیت و یا آسیب رساندن به شخص دیگری و یا آسیب رساندن به اموال و دارایی هاست.»

پرخاشگری زمانی رخ میدهد که فردی به هر دلیلی خشمگین شده  ونه تنها تلاشی برای فرو بردن خشم خود نمیکند، بلکه با تفکر در مورد مسائلی که خشمش را تحریک میکند مانند انتقام جویی از کسی که باعث عصبانیت وی  شده و یا تفکر مکرر به موضوعی که خشم فرد را برانگیخته ، خشم خود را تقویت کرده و در نهایت کنترل آن از دست فرد خارج شده و با اعمالی نظیر فحاشی،پرتاب کردن و بهم ریختن اشیاء موجود در محیط اطراف، فریاد زدن، و…  که مصادیق رفتارهای پرخاشگرانه هستند بروز پیدا میکند؛ در نتیجه خشم خود به خود به پرخاشگری تبدیل نمیشود.اینکه تبدیل خشم به پرخاشگری را امری خود به خودی بدانیم، دامن زدن به یکی دیگر از باورهای نادرستی است که در جامعه نمود پیدا کرده است.

با راهکار های مناسب درگیر عواقب خشم نشویم:

از دیگر موضوعات مهم که بی اطلاعی از آنها موجب ایجاد مشکل در زندگی ما میشود و به بحث خشم گره میخورند  ، ابراز صحیح خشم و چگونگی آن است” و یا “راهکارهای تغییر رویه درابراز خشم چیست؟” هستند که به توضیح آنها میپردازیم.

ابراز نادرست خشم به هر صورتی از جمله پرخاشگری،  قطعاً دارای پیامدهای منفی است که گاهی این پیامد ها جبران ناپذیر و باعث خسران بزرگی برای فرد است.

حتماً تا به حال همه ی ما با مواردی مثل از دست دادن  مادیات، عزیزانی که به آن ها تعلق خاطر داریم، روابط کاری و خانوادگی، زناشویی، دوستی و اعتماد و عزت نفس و…،ترس از رویارویی با قانون ،تخریب شخصیت و… از این دست اتفاقات برخوردیم و اگرآن ها را برای خود مرور کنیم به این نتیجه میرسیم که راه چاره و پیشگیری از هرگونه برخورد نامعقول با این مشکلات “کنترل خشم” و از بهترین راه ها برای رسیدن به آرامش است.

کنترل خشم را عموم مردم به سبب اینکه جزئی از شخصیت فرد میدانند امری محال میپندارند؛ اما باید بدانیم شخصیت انسان نیز قابل تغییر است زیرا تمام ویژگی هایی که فرد در طول زندگی از محیط دریافت کرده شخصیتش را ساخته پس میتواند آنها را دوباره به صورت صحیح  و یا اشتباه از محیط دریافت کند.

کنترل خشم احتیاج به تمرینات مستمر و پیوسته دارد تا اصول و روش های یادگیری شده موثر واقع شود.تمریناتی مثل تنفس عمیق و آرام، جلوگیری از تفکراتی که به خشم منجر می شود، انجام فعالیتی برای دور کردن ذهن از موقعیتی که در آن قرار گرفته اید، تغییر باورهای غلط، ترک موقعیت تحریک کننده، به حالت تعلیق درآوردن بحث، قدم زدن و… از راه کار های پیشنهاد شده است . یکی از مهمترین تمریناتی که از سوی پژوهشگران  پیشنهاد میشود دنبال کردن الگوی “ABCD” است که در کتاب “مدیریت خشم” و کتاب “نمیگذارم کسی اعصابم را به هم بریزد” به خوبی شرح داده شده است.

الگوی ABCD:

در این روش هریک از حروف نماینده مورد خاصی است:

A:  نماینده شخص یا واقعه ایست که باعث تحریک اعصاب شما میشود.

:B  نماینده برداشت و افکار ما درباره ی حادثه ی محرک است. به طور کلی این مرحله شامل پاسخ به سوالاتی مثل «”چه کاری انجام میدهم؟” “چه برداشتی دارم؟” “چه درکی از واقعه دارم؟” “چه قضاوتی میکنم؟” و “چه تصمیمی میگیرم”» است.

C:  نماینده احساساتی است که بعد ازمرحله B ، به وجود می آیند.

D:  نماینده بحث و گفتگو است؛ یعنی شناخت و بحث درباره باورهای غیر منطقی و تلاش برای تبدیل این باورها به روشهایی مطلوب و عاقلانه می باشد.

هدف آن است که شما بتوانید عواملی که باعث به اوج رسیدن خشمتان میشود را شناسایی کنید و در صدد کنترل آن ها برآیید وشروع به ایده پردازی هایی برای گسترش دید بهتر و معقولانه تر نسبت به حادثه کنید.

منابع:

  1. دکتر ام.رایلی، دکتر تیموتی سی.دورازو، دکتر توری ای.کمپل.مدیریت خشم_خشم و طرح های کنترل، بازسازی شناختی، سماجت و الگوی برخورد ارادی.
  2. البرت الیس،آرتورلانگ- نمی گذارم کسی اعصابم را به هم بریزد،اصول اولیه ی دکمه های فشار(ABCD ها)، تشخیص بین احساسات و رفتارهای نامناسب و مناسب، آگاهی از احساسات و رفتارهای نامناسب، تفاوت بین احساسات و رفتار های نامناسب و مناسب، باورهای نامعقولی که باعث می شود اجازه دهیم اعصابمان را بهم بریزند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *