شهریور
روان شناسی
بررسی برخی از علل خودکشی و شیوه های پیشگیری و درمان آن
باسمه تعالی
دکتر محسن ایمانی
دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
یکی از عواملی که می تواند به سرمایه های ارزشمند یک ملت آسیب جدی وارد کند، و عامل کاهش این سرمایه ها باشد، خودکشی جوانان و نوجوانان در میان آن ملت است. جوانان چرخ های اقتصادی کشور را به حرکت در می آورند و می توانند به رشد تولید و افزایش راندمان و نیز بالا بردن بهره وری های اقتصادی کمک موثری بنمایند و با خودکشی حتی یک نفر از آنان لطمه ای جبران ناپذیری به اقتصاد یک ملت وارد می شود. پس همه ملت ها باید برای حفظ این سرمایه های انسانی خود تلاش های با برنامه ای داشته باشند. قطعا اتخاذ تدابیر پیشگیرانه می تواند در این راستا راهگشا باشد. در این مبحث کوتاه هدف آن است که به اختصار به علل بروز خودکشی و و شیوه های پیشگیری از آن اقدام نمائیم و در صورت ابتلای فرد به افسردگی شدید و حاد در خصوص درمان آن تلاش کنیم.
در ذیل به طور مختصر به بررسی علل خودکشی می پردازیم که عبارتند از:
۱- ضعف ایمان و عدم اعتقاد به خالق هستی و عالم ماورای طبیعت
در برخی از افراد افسرده شاهد کاهش اعتقاد به مبانی دینی و در مواردی داشتن احساس بدبینی نسبت به وجود اقدس باری تعالی هستیم. هم چنین افرادی که ملحد وبی اعتقاد نسبت به خداوند هستند نیز در این میان مشهود هستند. زنون رواقی از متقدمان و پولانزاس که از مارکسیست های ساختارگرای فرانسوی بود از متأخران دست به خودکشی زدند.
۲- داشتن احساس نا امیدی
از ویژگی های بارز نوجوانان و جوانانی که اقدام به خودکشی می کنند، این است که آنان احساس نا امیدی دارند، چرا که انسان امیدوار هرگز دست به خودکشی نمی زند. سارتر در اظهارات خود می گفت که من احساس نا امیدی را دارم.
۳- داشتن احساس تنهائی
افرادی که دست به خودکشی می زنند، از احساس تنهائی رنج می برند. غربی ها می گویند که در کنار انبوه جمع احساس تنهائی می کنیم. زیرا در جوامعی که عواطف کم رنگ است، احساس تنهائی بیشتر ملموس است. اگر انسانی ملحد باشد، از تنهائی بیشتری رنج می برد، زیرا در کنار خود خالق را نمی یابد. سارتر اگزیستانسیالیست که در زمره ملحدین این نحله است، می گوید که من احساس تنهائی را دارم.
۴– احساس بی معنائی و بی هدفی
از ویژگی نوجوانان و جوانانی که دست به خودکشی می زنند، وجود احساس بی معنائی در زندگانی آنان است. زندگی بی هدف فاقد معناست و ادامه دادن به زندگی بی هدف و بی معنا که ناشی از تفسیر غلط و شناخت نامناسب است، کاری دشوار وطاقت فرساست.
۵– داشتن اضطراب
نوجوانان و جوانان مبتلا به اضطراب و به ویژه اضطراب مفرط نیز ممکن است اقدامبه خودکشی نمایند تا بر حسب تصور غلط خود از رنج اضطراب رهائی یابند.
۶- ابتلا به افسردگی
مبتلایان به افسردگی های شدید و حاد نیز ممکن است که اقدام به خودکشی نمایند و خانواده و فامیل و قوم و طایفه و جامعه ای را محزون و غم انگیز و متأثر نمایند. با استفاده از تست بک و یا تست ام ام پی آی می توان به میزان افسردگی مبتلایان پی برد. البته در ابتلای به افسردگی می توانیم ویژگی های ذکر شده در موارد فوق (ضعف ایمان یا الحاد، نا امیدی، احساس تنهائی، احساس بی معنائی و افسردگی) را ملاحظه نمود.
روش های پیشگیری از خودکشی و یا درمان آن
۱– ایمان به خداوند
قطعا دعوت نوجوانان وجوانان به درجات ایمانی بالاتر به خداوند وظیفه والدین و معلمان و دبیران است و هم چنین هدایت آن گروه از نوجوانان و جوانانی که تحت تأثیر تبلیغات منفی مبلغین شبهات قرار گرفته و یا تبلیغات برخی از ملحدین به بیراهه رفته اند، با استدلال و براهین گوناگون مانند برهان حرکت و برهان نظم و برهان امکان و وجوب و برهان هائی از این دست، می توان در دعوت کردن نوجوانان و جوانان به سوی ایمان و یا بالاتر بردن مراتب ایمان آنان اقدام نمود و بدین ترتیب آن ها با برخورداری از ایمان به خدا تن به خودکشی نمی دهند، زیرا خداوند می فرماید: «و لا تلقوا بایدیکم الی التهلکته» (سوره بقره، آیه ۱۵۹ ). یعنی خود را با دستان خود به هلاکت نیندازید. یافته های دورکیم به عنوان یک جامعه شناس خود دلیلی بر این مدعاست که افراد با ایمان اقدامبه خودکشی نمی کنند.
۲– ایجاد امید در دل های نوجوانان و جوانان
نوجوانان و جوانانی که به خداوند ایمان دارند، امیدوار هستند و انسان امیدوار هرگز اقدام به خودکشی نمی کنند. زیرا خداوند در قرآن می فرماید: «لا تقنطوا من رحمه الله» (سوره زمر، آیه۵۳) یعنی از رحمت الهی نا امید نباشید. ارائه طریق موفق به نوجوانان و جوانان و هموار کردن مسیرهای موفقیت آنان از طریق ارائه مشاوره های مناسب و تخصصی و نیز ارائه کمک های همدلانه فکری و عملی به آنان می توان بارقه های امید را در دل های آنان روشن و زنده نگه دارد.
۳- زدودن احساس تنهائی
باید در خانواده افراد با هم ودر کنار هم زندگی کنند، نه این که هرکسی در اطاقی خاص به سر برد و یا وقتی در کنار هم نشسته اند، هرکس به تلفن همراه و یا لب تاپ خود نگاه کند و اوقات خود را به جای ارتباط با اعضای خانواده با آن وسیله و یا گروه های مجازی آن صرف کند و روابطی موزائیکی با افراد خانواده داشته باشد. یعنی موزائیک ها در کنار هم هستند، ولی هیچ ارتباطی با هم دیگر ندارند، لذا در عین با هم بودن ودر کنار هم بودن تنهایند. در مدرسه هم میتوان با اجرای تکنیک گروه سنجی (سوسیومتری) نسبت به نوع و میزان ارتباط نوجوانان با جمع وقوف یافت و با شناخت افرا منفرد و فراموش شده و منزوی نسبت به حل مشکل آنان از طریق مشاور ویا روان شناس مدرسه اقدام موثری به عمل آورد.
علاوه بر این برخی از نوجوانان و جوانانی هم که احیانا تحت تأثیر ملحدین قرار گرفته اند، و در عین زندگی در دنیای خدا، منهای او زندگی می کنند و احساس تنهائی می کنند، با استدلال های علمی و فلسفی دقیق و عمیق آنان را به سوی خدا دعوت کرد تا مانند سارتر احساس تنهائی نکنند و همیشه و در همه جا خداوند را همراه خود ببینند. چرا که قرآن می فرماید: «اینما تولوا فثم وجه الله» (سوره بقره، آیه۱۱۵)یعنی به هرکجا که روکنید، آن جا وجه خداوند است. یعنی: «آری همه جا عکس رخ یار توان دید».
۴- از بین بردن احساس بی معنائی
نام مکتب معنادرمانی، یاد فرانکل را به خاطر می آورد که بنیانگذار این مکتب است. او اولین عاملی که به زندگانی معنا می بخشد، عشق می داند و نخست از عشق به یک آرمان سخن به میان می آورد و مصداق آن را این گونه بیان می کند که یک روحانی یهودی که معنای زندگانی اش را از دست داده بود، به من مراجعه کرد و من با ایمانی که او داشت، زندگانی او را معنی دار کردم. پس ایمان به خدا همان رمز معنا بخشی به زندگانی انسان هاست. پس بدین ترتیب نوجوانان وجوانانی که ایمان دارند و در پرتو آن زندگانی اشان معنا پیدا کرده است، هرگز تن به خودکشی نمی دهند.
۵- پیشگیری از ابتلا به اضطراب و یا درمان مبتلایان به آن
در خانه ای که آرامش حاکم است و در مدرسه ای که به تعبیر دیوئی خانه دوم دانش آموزان است و نوجوانان در آن به سر می برند، اگر فاقد تهدید و ترس باشد و دانش آموزان در آن نیز آرامش را احساس کنند، دیگر چگونه ممکن است که اضطراب و نگرانی در آنان پدید آید؟ و بالعکس در محیطی که ترس و تنبیه و ارعاب حاکم باشد و خدای ناکرده رفتارهای مستبدانه ای از ناحیه از سوی والدین اعمال گردد، امکان ظهور و بروز اضطراب افزایش می یابد. اریکسون می نویسد که مادران آرام فرزندان آرام به دنیا می آورند و سالیوان هم می گوید که مادران مضطراب فرزندان مضطرب به دنیا می آورند. اما قرآن نیز می فرماید: «الا بذکر الله تطمئن القلوب» (سوره رعد، آیه ۲۸). یعنی آگاه باشید که با یاد خدا دل ها آرامش می یابند. پس یاد خدا و ذکر او موجب آرامش است و برترین ذکر خدا که نماز است، بیشترین آرامش را به انسان می دهد. و خداوند در برتر بودن نماز به عنوان برترین یاد خدا می فرماید: « و لذکر الله اکبر» (سوره عنکبوت، آیه ۴۵). لذا آنانی که دلی آرام دارند، هرگز تن به خودکشی نمی دهند. پس بیائیم با دعوت نوجوانان و جوانان به نماز برای آنان آرامش را به ارمغان آوریم. هرچند که هر مکتب روان شناسی نیز اضطراب را به گونه خاصی تبیین می کند و برای آن نیز شیوه های درمان ویژه ای را عرضه می دارد که برای درمان اضطراب از آن شیوه ها نیز می توان بهره جست.
۶– پیشگیری از ابتلای به افسردگی و یا درمان آن
پیشگیری از موارد پنجگانه فوق که ذکر آن ها رفت، مانع پیدایش افسردگی می شود. لذا انسان با ایمان با خدا و امیدوار دارای زندگی بامعنا و همراه با آرامش چگونه ممکن است که افسرده شود؟ یا به افسردگی شدید و حاد و مزمن مبتلا گردد؟ هرگز چنین نمی شود. اگر کسی هم با ضعف و کاستی در هر یک از موارد پنجگانه فوق مبتلا به افسردگی شد، با روش های ذکر شده در موارد فوق می توان به درمان او پرداخت و اگر برای برخی آن موارد اثرات لازم را نداشت و یا خود مراجع همکاری های لازم را به عمل نیاورد و بیماری هم استمرار یافت، در آن صورت می توان از داروهای سه حلقه ای برای درمان افسردگی بهره گرفت.
منابع
قرآن کریم
اخوت، ولی الله (……..) بیماری های روانی، ……………
توسلی، غلام عباس (……….) درآمدی بر گروه سنجی
ثلاثی، ( ) نظریه های جامعه شناسی
فرانکل، ویکتور (………)، انسان در جستجوی معنا، ترجمه علی اکبر معارفی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
گنجی، حمزه (……….. ) آزمون های روانی،
